خانواده شگ ماهیان-کیلکاها (Clupeidae)

خانواده شگ ماهیان (Clupeidae) متعلق به راسته شگ ماهی شکلان(Clupeiformes) هستند.

• مشخصات آن به شرح زیر است:

 

•     اکثر ماهیان این خانواده فاقد خط جانبی می باشند ولی در جنس Alosa در اطراف سر سیستم کانال جانبی وجود دارد.
•     شکم این ماهیان یا از طرفین برآمده و یا اینکه فشرده می باشد.
•     ماهیانی که شکم آنها فشرده است، اغلب دارای فلسهای کیلی شکل می باشند، در ماهیان دریای خزر بدن پوشیده از فلس های سیکلوئیدی است.
•     باله دمی دارای فرورفتگی یا شکاف می باشد.
•     دهان زیرین، زبرین یا انتهایی
•     دندان کوچک، یا فاقد دندان
•     معمولا دارای صفحات استخوانی(Scute)
•     معمولا واجد 5-10 شعاع آبششی

• جنسها:

این ماهی دارای دو جنس عمده در بخش ایرانی خزر می باشد:

1-Clupeonella کیلکا ها یا تولکا ها
2-Alosa جنس شگ ماهیها یا پوزانک ها

• گونه ها:

بخش ایرانی دریای خزر  دارای این گونه های خانواده شگ ماهیان می باشد:

1.شگ ماهی براشنی کوی  Alosa braschnikowi
2.شگ ماهی(پوزانک)دریای خزر Alosa caspia
3.شگ ماهی Alosa immaculata
4.شگ ماهی مهاجر Alosa kessleri
5.شگ ماهی (پوزانک) چشم درشت Alosa saposchnikowii
6.شگ ماهی   Alosa sphaerocephala
7.کیلکای معمولی Clupeonella cultiventris
8.کیلکای آنچوی   Clupeonella engrauliformis
9.کیلکای چشم درشت Clupeonella grimmi
10.کیلکای خزر Clupeonella caspia

کیلکای معمولی Clupeonella cultiventris

 

 

سیستماتیک:

- نام علمی گونه:  Clupeonella cultriventris  

 - نامهای رایج در ایران:  کیلکای معمولی
- خانواده:  شگ ماهیان, Clupeidae
- رده بندی کامل :  Class: Actinopterygii >  Order: Clupeiformes >  Family: Clupeidae >  Subfamily: Ehiravinae
- نامهای غیر ایرانی :  نام اصلی: Black Sea sprat , سایر نامها: Common kilka, Tyul'ka, Black and Caspian Sea sprat...
- برخی از اسامی علمی قدیمی، یا غیر معتبر:  Clupea cultriventris, Clupeonella delicatula cultriventris , Clupea delicatula
- ریشه لغوی نام علمی:  Clupeonella: لاتین > clupea =ساردین، برگرفته از Clupeus به معنی سپر + culrtiventris: >لاتین: کشاورزی، بخش شکمی شبیه تیغه ایست که به لوازم شخم زدن زمین نظیر خیش نصب می شده است.

کشورهای محل زندگی کیلکای معمولی:

-  بومی ایران و نیز روسیه، قزاقستان، آذربایجان، ترکمنستان، ترکیه، رومانی، بلغارستان و اوکراین.

 اکوسیستم های محل پراکنش کیلکای معمولی:

-  در ایران بخشهای شرقی و غربی دریای خزر و گاهی رودخانه های مرتبط به آن نظیر سفید رود از مصب تا سد سنگر و رودخانه های خروجی تالاب انزلی دیده می شود.
-  در سایر نقاط جهان: دریای خزر و نیز دریای سیاه، دریای آزو، دریای مرمره، رود کوبان و ولگا.
در نواحی مرکزی و عمیق خزر دیده نشده و در جنوب دریای خزر در قسمت شرق و غرب تراکم بیشتری دارد.

مشخصات زیستگاه کیلکای معمولی:

-  ساکن آبهای شور ، لب شور و شیرین. پلاژیک و نریتیک و رودرو است. بیشتر در اعماق 10 تا 13 متری مناطق معتدله حضور دارد. در سطح آب مناطق ساحلی در اعماق کمتر از 50 متر زندگی می نماید.
وارد آب شیرین نیز می شود.
نسبت به سرما مقاوم است و در مناطقی با دمای 3 درجه سانتیگراد نیز مشاهده می شود. زمستان را در مناطقی با دمای 7 تا 10 درجه می گذراند.
مختصات پراکنش کیلکای معمولی 60 درجه شمالی تا 36 درجه شمالی و 27 درجه شرقی تا 56 درجه شرقی است.
ماهی کیلکای معمولی، اساسا یک گونه لب شور است، اما دامنه وسیعی از شوری را از شوری 34 جزء در هزار تا آبهای لب شور و شیرین رودخانه ها و دریاچه ها تحمل می کند.
مهاجرت هایی بصورت گله ای به منظور تغذیه یا تولید مثل دارد.

 مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک کیلکای معمولی:

خصوصیات فیزیولوژیک و ریخت شناسی:
 باله پشتی دارای 13 تا 21 شعاع نرم  |  باله مخرجی دارای 12 تا 23 شعاع نرم |  سر کوچک و عریض |  شکم دارای تیغه تیز (Keel) همراه با 24 تا 29 اسکات |  نوک باله سینه ای گرد |  آخرین دو شعاع باله مخرجی بزرگتر |  فاقد برجستگی در نوک فک بالایی |  نسبت به گونه های دیگر کیلکا بدن پهنی دارد به طوریکه ارتفاع بدن 20.7 تا 24.7 درصد طول چنگالی است | طول سر 20.7 تا 21.5 درصد طول بدن |  قطر چشم 5.6 درصد طول بدن |  کنار باله پشتی دارای سبز روشن |  خارهای آبششی برروی اولین کمان 52 تا 64 عدد
 اندازه:
  حداکثر طول استاندارد کیلکای معمولی 14.5 سانتیمتر و بیشتر حدود 10 سانتیمتر است.
طول عمر:
حداکثر سن گزارش شده کیلکای معمولی 5 سال است.
غذا:
 از زئوپلانکتون ها، سخت پوستانی نظیر پاروپایان و کلادوسرا،
رفتارهای خاص:
بی خطر برای انسان. مهاجرت های داخل دریای خزر دارند. در زمستان و پاییز مهاجرتهای تغذیه ای و در تابستان مهاجرتهای تولید مثلی در آنها دیده می شود .

سایر موارد:
گوشت کیلکای معمولی 12درصد چربی دارد.
 

تولید مثل کیلکای معمولی:

در دریای آزوف در اوایل تابستان و بیشتر در ماه می تولید مثل می کند و در پایین دست رودهایی مثل دنیپر و دنیستر در ماه می تولید مثل شروع می شود. تخمها پلاژیک هستند. هماوری مطلق آن در دریای آزوف، از 5220 تا 20110 بوده است.
در دریای خزر، دمای تولید مثل آن 10 تا 20 درجه سانتیگراد محاسبه شده است. تخم ریزی بصورت متناوب طی یک مدت نسبتا طولانی صورت می گیرد. در دمای 25 درجه سانتیگراد تخم ریزی متوقف می گردد.
یک بررسی نشان داده که در فصل تابستان در جنوب دریای خزر، تعداد نرها کمتر از ماده ها بوده، بطوریکه 36 درصد نر و 64درصد ماده بوده اند.
سن بلوغ نرها یک سالگی و ماده ها دوسالگی، فصل تولید مثل در ایران از خرداد تا مرداد و طول دوره رشد جنین در دمای 9 درجه سانتیگراد 4 روز است. هم آوری مطلق ماهی کیلکای معمولی از 9500 تا 60000 (متوسط 31200) عدد می باشد.

صید کیلکای معمولی:

صید تجاری و با تورهای مخروطی همراه با سایر کیلکا ماهیان دارد. میزان صید آن از ماهی کیلکای آنچوی کمتر است.

 ارزش های اقتصادی کیلکای معمولی:

ماهی با ارزش تجاری است.   هم بصورت مستقیم و هم بصورت کنسرو شده مصرف دارد. علاوه بر مصرف انسانی، به عنوان پایه برای غذاهای دام استفاده می شود. غذای ماهیان باارزش دیگر نظیر تاسماهیان و آزادماهیان است.
 

وضعیت ذخایر کیلکای معمولی:

به علت صید بیش از حد و نیز ورود شانه دار مهاجم دریای خزر، جمعیت این گونه و   سایر کیلکاهای خزر کاهش یافته است.

 

کیلکای آنچوی   Clupeonella engrauliformis

 

 

 سیستماتیک:

- نام علمی گونه:  Clupeonella engrauliformis  

 - نامهای رایج در ایران:  کیلکای آنچوی
- خانواده:  شگ ماهیان, Clupeidae
- رده بندی کامل :  Class: Actinopterygii >  Order: Clupeiformes >  Family: Clupeidae >  Subfamily: Ehiravinae
- نامهای غیر ایرانی :  نام اصلی: Anchovy sprat , سایر نامها: Anchovy kilka, Anchovy-like tyulka, Anchousovidnaya tyul'ka...
- برخی از اسامی علمی قدیمی، یا غیر معتبر:  Clupea engrauliformis
- ریشه لغوی نام علمی:  Clupeonella: لاتین > clupea =ساردین، برگرفته از Clupeus به معنی سپر

کشورهای محل زندگی کیلکای آنچوی:

-  بومی ایران و نیز و نیز روسیه، ترکمنستان و آذربایجان.

 اکوسیستم های محل پراکنش کیلکای آنچوی:

-  در ایران در ناحیه جنوبی دریای خزر و بخشهای شرقی و غربی تعداد آن کم است و بیشترین تراکم را در عمق های 60 و 70 متری دارد. پراکنش آن در تمام سواحل یکسان است.
-  در سایر نقاط جهان: دریای خزر

مشخصات زیستگاه کیلکای آنچوی:

-  ساکن آبهای لب شور است و بیشتر تا عمق 78 متری مشاهده می شود اگرچه تا 150 متری هم مشاهد شده است. بصورت پلاژیک و در مناطق معتدله دیده می شود.
مختصات پراکنش کیلکای آنچوی 44 درجه شمالی تا 35 درجه شمالی و 46 درجه شرقی تا 54 درجه شرقی است.
بیشتر در آبهای باز و ندرتا در نزدیکی سواحل بصورت گله های بزرگ دیده می شود. در ماه های بهار به سطح آب می آیند اما در اواخر تابستان مجددا به عمق 78 متری می روند، ظاهرا در ماه های اکتبر نوامبر مجددا به سطح آمده و یکبار دیگر در زمستان به اعماق می روند.
بطور کلی در آبهای ایران، در زمستانهای گرم در مناطق شرقی و غربی بخش جنوبی و در زمستان های سرد در قسمت های جنوبی، جنوب شرقی و شرق دریای خزر وجود دارد.

مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک کیلکای آنچوی:

خصوصیات فیزیولوژیک و ریخت شناسی:
 باله پشتی دارای 13 تا 21 شعاع نرم  |  باله مخرجی دارای 12 تا 23 شعاع نرم |  بدن باریک و سر کوچک و عریض |  شکم گرد با 23 تا 31 اسکات |  نوک باله های سینه ای گرد است | آخرین دو شعاع نرم باله مخرجی بزرگتر است | فاقد برجستگی در نوک آرواره بالایی |  ماده ها تا حدی بزرگتر از نرها هستند |  تعداد مهره های بدن 44 تا 47 عدد |  خارهای شکمی توسعه ضعیفی یافته و تعداد آنها 28 عدد است |  خارهای آبششی 57 تا 63 عدد |  حداکثر ارتفاع بدن 19 درصد طول چنگالی را شامل می شود.
 اندازه:
  حداکثر طول استاندارد کیلکای معمولی 16.5 سانتیمتر و بیشتر حدود 12 سانتیمتر است. حداکثر وزن گزارش شده 26 گرم است.
طول عمر:
در دریای خزر تا سن 6 ساله گزارش شده است. ماهی در این سن حدود 12.6 سانتیمتر طول کل دارد. بیشترین تعداد صید شده در بهار 1374 1 و 2 ساله بوده اند.
غذا:
 زئوپلانکتونها. این ماهی بر خلاف کیلکای معمولی در زمستانها نیز به تغذیه خود ادامه می دهد.

رفتارهای خاص:
بی خطر برای انسان. مهاجرت های داخل دریای خزر دارند. در زمستان و پاییز مهاجرتهای تغذیه ای و در تابستان مهاجرتهای تولید مثلی در آنها دیده می شود.

تولید مثل کیلکای آنچوی:

تولید مثل آنها بصورت متناوب و از اواخر آوریل تا نوامبر و بیشتر در جولای و در آبهای باز انجام می شود.
تخم ریزی هم در مناطق ساحلی با عمق 10 تا 20 متری و هم در قسمتهای باز و عمیق دریا در عمق 50 تا 200 متری و در دمای 13 تا 24 درجه سانتیگراد صورت می گیرد.
بنظر می رسد که دارای دو دوره تولید مثلی در پاییز (80 درصد جمعیت) و در بهار (20 درصد جمعیت) می باشد. هم آوری مطلق آن در سواحل جنوبی دریای خزر از 10150 تا 32847 عدد تخمک می باشد.
تحقیقی در سال 1374 در جنوب دریای خزر نشان داد که تعداد ماده ها حدود 10 درصد بیش از نرها است.

صید کیلکای آنچوی:

صید تجاری و با تورهای مخروطی همراه با سایر کیلکا ماهیان دارد. بیشترین صید کیلکای ایران را دارد.

ارزش های اقتصادی کیلکای آنچوی:

ماهی با ارزش تجاری است.   هم بصورت مستقیم و هم بصورت کنسرو شده مصرف دارد. علاوه بر مصرف انسانی، به عنوان پایه برای غذاهای دام استفاده می شود. غذای ماهیان باارزش دیگر نظیر تاسماهیان و آزادماهیان است.
 

وضعیت ذخایر کیلکای آنچوی:

این گونه در میان گونه های کیلکای دریای خزر، دارای بیشترین تعداد و وزن می باشد. حدود 80 درصد از صید کیلکا در جنوب دریای خزر مربوط به این گونه است.
به علت صید بیش از حد و نیز ورود شانه دار مهاجم دریای خزر، جمعیت این گونه و   سایر کیلکاهای خزر کاهش یافته است.

 

کیلکای چشم درشت Clupeonella grimmi

 

 

سیستماتیک:

- نام علمی گونه:  Clupeonella grimmi  

 - نامهای رایج در ایران:  کیلکای چشم درشت
- خانواده:  شگ ماهیان, Clupeidae
- رده بندی کامل :  Class: Actinopterygii >  Order: Clupeiformes >  Family: Clupeidae >  Subfamily: Ehiravinae
- نامهای غیر ایرانی :  نام اصلی: Southern Caspian sprat , سایر نامها: Kilka wielkooczna, Bigeye kilka, Bolsheglazaya tyul'ka ...
- برخی از اسامی علمی قدیمی، یا غیر معتبر:  Harengula macrophthalma
- ریشه لغوی نام علمی:  Clupeonella: لاتین>clupea =ساردین، برگرفته از Clupeus به معنی سپر

کشورهای محل زندگی کیلکای چشم درشت:

-  بومی ایران و نیز روسیه، آذربایجان، قزاقستان، و ترکمنستان.

اکوسیستم های محل پراکنش کیلکای چشم درشت:

-  دریای خزر، بیشتر در نواحی مرکزی و جنوبی آن.

مشخصات زیستگاه کیلکای چشم درشت:

-  ساکن آبهای لب شور بوده و پلاژیک است. مهاجرتهای داخل دریا دارد. از عمق 32 متری مناطق گرمسیری دیده می شود. بررسی های انجام شده در سال 1374 نشان می دهد که بیشترین تراکم را در اعماق 40 تا 200 متری دارد.
مختصات پراکنش آن 43 تا 35 درجه شمالی وو 47 تا 54 درجه شرقی است.
بصورت گله ای در دریای خزر زندگی می کنند و به سواحل نزدیک نمی شوند.
در ماه های مارس آوریل در لایه های بالایی آب و در تابستان و پاییز در عمق 16 تا 32 متری به سر می برند.

مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک کیلکای چشم درشت:

خصوصیات فیزیولوژیک و ریخت شناسی:
 باله پشتی دارای 13-21 شعاع نرم  |  باله مخرجی دارای 12 تا 23 شعاع نرم |  بدن تقریبا تیغه ای |  سر دراز و باریک و بزرگ و 25 درصد طول چنگالی را شمامل می شود |  شکم دارای تیغه (keel) تیز است که 26 تا 32 صفحه اسکات دارد |  فاقد برجستگی مشخص در نوک فک بالایی |  خارهای آبششی 43 تا 50 عدد |  تعداد مهرها 44 تا 49 عدد |  قطر چشم 28 درصد طول سر
 اندازه:
  حداکثر طول استاندارد کیلکای چشم درشت 14.5 سانتیمتر و بیشتر 11 سانتیمتر است. حداکثر وزن 20 گرم.

غذا:
 بیشتر از پاروپایان و نیز میگوسانان Mysid پلاژیک و ماهیان کوچک تغذیه می کند.

رفتارهای خاص:
بی خطر برای انسان. مهاجرت های داخل دریای خزر دارند. در تابستانها در جنوب دریای خزر است، در بهار به مناطق میانی دریا مهاجرت می کند و در ماه نوامبر دسامبر مجددا به جنوب دریای خزر بر می گردد.

تولید مثل کیلکای چشم درشت:

تولید مثل در ماه های ژانویه تا سپتامبر (دی تا شهریور) بصورت متناوب در آبهای آزاد انجام می شود.
در دوسالگی بالغ می شود و در مناطقی با دمای آب 6 تا 13 درجه سانتیگراد و شوری 12.6 تا 13 قسمت در هزار تخم ریزی می کند. هماوری مطلق 15900 عدد تخمک می باشد. در فصل تابستان سال 1374 در جنوب دریای خزر 71 درصد نر و 29 درصد ماده بودند.

صید کیلکای چشم درشت:

صید تجاری و با تورهای مخروطی همراه با سایر کیلکا ماهیان دارد.

 ارزش های اقتصادی کیلکای چشم درشت:

ماهی با ارزش تجاری است.   هم بصورت مستقیم و هم بصورت کنسرو شده مصرف دارد. علاوه بر مصرف انسانی، به عنوان پایه برای غذاهای دام استفاده می شود. غذای ماهیان باارزش دیگر نظیر تاسماهیان و آزاد ماهیان است.
 

وضعیت ذخایر کیلکای چشم درشت:

فراوانی این ماهی نسبت به گونه کیلکای آنچووی کمتر است، بطوری که بیوماس آن در جنوب دریای خزر 67.1 هزار تن برآورد گردیده است.  
ظهور شانه دار دریای خزر(mnemiopsis leidyi) و نیز فشار صید، آسیب زیادی به ذخایر آن زده است.

 

کیلکای خزر Clupeonella caspia

 

 

 سیستماتیک:

- نام علمی گونه:  Clupeonella caspia   

 - نامهای رایج در ایران:  کیلکای خزری
- خانواده:  شگ ماهیان, Clupeidae
- رده بندی کامل :  Class: Actinopterygii >  Order: Clupeiformes >  Family: Clupeidae >  Subfamily: Ehiravinae
- نامهای غیر ایرانی :  نام اصلی: Caspian tyulka , سایر نامها: Kaspia tülka...
- برخی از اسامی علمی قدیمی، یا غیر معتبر:  Clupeonella cultiventris caspia, Clupeonella delicatula caspia
- ریشه لغوی نام علمی:  Clupeonella: لاتین > clupea =ساردین، برگرفته از Clupeus به معنی سپر

کشورهای محل زندگی کیلکای خزری:

-  بومی ایران و روسیه.

 اکوسیستم های محل پراکنش کیلکای خزری:

-  در ایران کمتر گزارشی از این گونه بصورت مستقل بوده است و تا چندی پیش زیرگونه کیلکای معمولی به حساب می آمد، اما در حال حاضر جزو ماهیان ایران طبقه بندی می گردد.
-  در سایر نقاط جهان: دریای خزر، و پایین دست رودهای ولگا، اورال و احتمالا ترک.

مشخصات زیستگاه کیلکای خزری:

-  ساکن آبهای لب شور است که گاهی وارد رودهای شمالی خزر نظیر ولگا نیز می شود.

مشخصات ظاهری، رفتاری و فیزیولوژیک کیلکای خزری:

 اندازه:
  حداکثر طول استاندارد کیلکای خزری 12.5 سانتیمتر است.
طول عمر:
در دریای خزر تا سن 6 ساله گزارش شده است.
غذا:
 زئوپلانکتونها و سخت پوستان

رفتارهای خاص:
بی خطر برای انسان.

تولید مثل کیلکای خزری:

تخم ریزی در نزدیکی دهانه رودخانه ها انجام می شود.

صید کیلکای خزری:

صید تجاری دارد.

 ارزش های اقتصادی کیلکای خزری:

دارای ارزش اقتصادی است. 
 

وضعیت ذخایر کیلکای خزری:

وضعیت جهانی آن دارای کمترین نگرانی (LC) است. 

---

نکات مهم قبل از ارسال درخواست :

- قبل از طرح سوال یا مشکل خود، کامنت سایر کاربران و پاسخ آنها را مطالعه کنید.

- لطفا فارسی تایپ نمائید. امکان بررسی کامنت های پینگلیش وجود ندارد.

- پاسخ سوالات از طریق ایمیل نیز ارسال میشود. لطفا مشخصات خود را دقیق وارد کنید(ایمیل و شماره تماس شما محرمانه بوده و در سایت نشان داده نمیشود)

نام	*
ایمیل	:
موبایل	:
سوال	*
کد امنیتی	*