چاپ
قفس ها در مقایسه با انواع اولیه آن توسعه زیادی یافته و امروزه انواع و طرح های متنوعی از آنها وجود دارد. چهار نوع قفس وجود دارد: ثابت، شناور، قابل غوطه وری و غوطه ور ، که استفاده از 2 مدل ثابت و شناور رایج تر است.
از یک کیسه توری تشکیل شده اند که به وسیله تیرک هایی در کف دریاچه یا رودخانه در آب نگهداری می شود. این قفس ها نسبتاً ارزان و ساختن آنها آسان است، ولی از لحاظ اندازه و شکل محدودیت دارند و فقط در محل های کم عمق با بستر مناسب مستقر می شوند.
کیسه قفس های شناور توسط یک حلقه یا چارچوب شناور نگهداری می شود. کاربرد این قفس نسبت به سایر انواع قفس بیشتر است و می توان آنها را در اشکال و اندازه های مختلف طراحی کرد.
کیسه توری قفس قابل غوطه وری ،متکی به یک چارچوب یا دکل است و می تواند در عمق های مختلف آب قرار گیرد. این مزیت باعث می شود که در شرایط آب و هوایی بد از صدمات در امان باشد. این مدل قفس در زمان آرامش آب ، در سطح آب نگهداشته می شود و هنگام بدی آب و هوا درون آب غوطه ور می گردد.
قفس های غوطه ور بیشتر مناسب اقیانوسها میباشند و به شکل یک کره ساخته میشوند. از معایب این نوع قففس هزینه ساخت بالای آنها میباشد.
انتخاب محل در هر فعالیت پرورش ماهی ، مهم ترین کار است. این کار نقش تعیین کننده در تعیین مقدار مبلغ سرمایه گذاری و هزینه های جاری ، میزان تولید و تلفات ، دارد و از این طریق توجیه اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد. سیستمهای آبزی پروری در قفس و پن در مقایسه با فعالیت های روی خشکی این اشکال را دارند که در انتخاب محل مجال کمتری برای اشتباه کردن وجود دارد.
بعنوان مثال در محل هایی که آب استخر نامطلوب است می توان با حفر چاه هایی میزان تامین آب را افزایش داد یا با تعبیه فیلترها و دریچه های رسوب گیر برای گرفتن مواد معلق ، آن را اصلاح کرد. اما در مرزعه قفس و پن اگر محل خیلی در معرض موج و طوفان شدید باشد و تعویض آب کم باشد یا اگر کیفیت آب آن مناسب نباشد. اقدامات چندانی نمی توان انجام داد.
سه دسته معیار برای انتخاب محل قفس وجود دارد که باید رعایت شوند:
1- بررسی مقدماتی شرایط فیزیک و شیمیایی محیط که تعیین می کند آیا یک گونه می تواند در آن محیط به لحاظ دما، شوری ، اکسیژن ، جریان ها و… پرورش یابد یا خیر.
2- عواملی که با موفقیت یک سیستم قفس ارتباط دارند (آب وهوا، محفوظ بودن، عمق و بستر)
3- بررسی مسائل مربوط به احداث و سود دهی مجتمع پرورشی همانند جنبه های حقوقی ، دسترسی ، تأسیسات محلی، امنیت و بحث های اقتصادی _ اجتماعی.
اکثر اطلاعات مورد نیاز را باید با روش های میدانی و تجزیه و تحلیل نمونه های آب ، بدست آورد. ولی ضمن گفتگو با افراد بومی می توان اطلاعات با ارزشی درباره شرایط آب و هوایی غالب و احتمال وقوع شکوفایی جلبکی یا آلودگی ، بدست آورد. مشورت با افراد بومی ، قبل از احداث قفس ، می تواند در کاهش دزدی و خرابکاری موثر باشد.
کیفیت آب محل استقرار قفس باید خوب باشد . محل نه تنها نباید عاری از هر گونه آلودگی با مواد سمی باشد. بلکه باید دما ، PH ، اکسیژن و شوری مناسب هر گونه پرورشی را نیز تامین کند. جزئیات ملزومات ، ارزیابی کیفیت آب و روشهای آزمون خاص در کتابهای افرادی ، نظیر استرلینگ (1985)ذکر شده است.
ماهی و دیگر ارگانیزم های آبزی ، وسیله ای برای کنترل دمای بدن ندارند و دمای بدن آنها با دمای محیط تغییر می کند. با افزایش دما ، سرعت سوخت و ساز آنها افزایش می یابد و باعث افزایش مداوم مصرف اکسیژن و فعالیت می شود و بدنبال آن تولید آمونیاک و دی اکسید کربن افزایش می یابد. شوری یک مقیاسی از مقدار مواد جامد محلول موجود در آب است. و معمولاً بصورت قسمت در هزار (0%) بیان می شود .
در زمان انتخاب محل برای پرورش ماهی در قفس ، باید شرایط مناسب دما و شوری را برای گونه مورد نظر داشت. زیرا خارج شدن از شرایط مناسب روی غذا خوردن ، ضریب تبدیل غذا و رشد اثر منفی می گذارد. همچنین شرایط نامناسب به ایجاد شوک کمک می کند و ماهیان را نسبت به عفونت های انگلی حساس می کند و مقاومت آنها را در مقابل بیماریها کاهش می دهد. اگر چه بعضی گونه ها در مقایسه با بعضی دیگر قدرت تحمل بیشتری به نوسانات سریع دما و شوری دارند. ولی غالباً این نوسانات سریع از تغییرات فصلی خطرناک تر هستند.
در مناطق دریایی ، شوری موجب پیچیدگی تغییرات دما شده است. شوری آب دریا بین حدود 33 تا 40 در هزار متغیر است و در آبهای باز تحت تاثیر تبخیر و بارش است. در مناطق دور از ساحل (که ثبات ستون آب به تلاطم جزر و مدی و عمق ستون بستگی دارد) طبقه بندی آب معمولاً در آبهای عمیقی که سرعت جزر و مدی پایین دارند رخ می دهد.
بطور خلاصه مهمترین مشخصه مکان های دریایی که سرعت جریان پایین دارند. چسبیدن مواد به تور می باشد و عمدتاً تحت تاثیر وضعیت دما و مواد مغذی است. از چنین محل هایی باید پرهیز شود یا اقدامات مدیریتی متناسب با مشکل در نظر گرفته شود.
بنابراین دما، شوری، اکسیژن ، گل آلودگی و آلودگی آب، پارامترهایی هستند که قبل از نصب قفس در محل مورد نظر، باید مورد توجه قرار گیرند.هر گونه ماهی در درجه معینی از دما،شوری، اکسیژن و ... بهتر رشد می کند.
میزان گل آلودگی کمتر از 100 میلی گرم در لیتر برای بیشتر گونه ها قابل تحمل است.البته مدت در معرض قرار گرفتن نیز مهم است.
پرورش دهندگان باید از محل هایی که میزان گل آلودگی بالایی دارند پرهیز کنند.اصولاً رودخانه ها احتمال گل آلودگی بالایی دارند و مقدار مواد جامد معلق آنها،ممکن است به چندین هزار میلی گرم در لیتر برسد.
از نقطه نظر پرورش ماهی در قفس ، یک آلوده کننده چیزی است که به ساختمان قفس صدمه بزند؛ اثرات منفی روی ماهی های درون قفس یا غذای مصرفی بگذارد، یا در بدن ماهی به مقداری جمع شود که دیگر قابل مصرف نباشد.
در نتیجه محل استقرار قفس باید تا حد امکان دور از صنایع و نقاط پر جمعیت باشد تا خطر این آلودگی ها کاهش یابد.
قفس های ثابت در مناطق کم عمق دریاچه ها و مخازن یا رودخانه ها و در عمق های کمتراز 8 متر مستقر می شوند. زیرا پیدا کردن تیرک های بلندتر که بتواند قدرت کافی برای نگه داشتن قفس ها را در عمق بیشتر را داشته باشد مشکل است.
عمق آب برای قفس های شناور چندان مهم نیست، اما با افزایش عمق، هزینه ها و مشکلات مهار کردن بالا می رود. برای اکثر انواع پرورش در قفس ، قفس ها باید در عمق کافی مستقر شوند تا تبادل آب حداکثر باشد، و در عین حال کف قفس به اندازه کافی با بستر فاصله داشته باشد.
در اثر رسوب مواد زاید در زیر قفس و کیفیت آب، اطراف قفس نامساعد می شود، بنابراین بهتر است ماهی های درون قفس را 4 الی 5 متر بالاتر از رسوبات نگهداری کرد.
عمق مناسب را می توان با ابزارهایی ساده مثل نخ و شاقول یا پیچیده مثل اکوساندرد به سرعت تعیین کرد.
قفس های شناور این مزیت را دارند که می توان آن ها را به آب های عمیق تر منتقل کرد.
وضعیت بستر، روی انتخاب طرح قفس تأثیر می گذارد. درآب های شیرین، فرو کردن پایه های قفس ثابت مشکل است و از قفس های شناور استفاده می شود.
تعداد کمی از ساختارها می توانند پیامدهای دریای باز را تحمل کنند. مثلاً وزش باد در ساختارهایی که در بالاتر از سطح آب قرار گرفته اند ایجاد پارگی می کنند . امواج به اشیاء روی سطح آب برخورد می کنند. بنابراین محفوظ بودن در مقابل این نیروها (بویژه امواج) یک موضوع مهم در انتخاب محل است. همچنین باید وضعیت کلی موج در محل مورد نظر را بررسی کرد. زیرا که دوام اجزاء ساختار قفس در مقابل فرسودگی و شرایط کارکردن کارگران روی آن را تعیین می کند.
امواج می توانند برای مزارع پرورش ماهی در قفس ، مشکلاتی ایجاد کنند. موج ساحلی معمولاً طول موجی برابر صدها متر و زمان تناوب 7-15 ثانیه دارد و منشاً آن ممکن است هزاران کیلومتر دورتر باشد. در بعضی نقاط اسکاتلند که در تماس با آبهای باز اقیانوس اطلس قرار داشتند.موج سنگینی را تجربه کردند که باعث کنده شدن فلس های ماهیان و بدنبال آن ، ایجاد تلفات شدید در اثر تکان های شدید کیسه قفس شد.
تبادل خوب آب در داخل قفس ، هم از لحاظ تامین اکسیژن و هم از لحاظ خارج کردن مواد زائد متالولیسمی اهمیت دارد. جریان ها روی رفتار ماهی ، روی چند دسته شدن و اختلاف رشد در بین ماهیان پرورشی و همچنین روی کیفیت گوشت ماهی تاثیر می گذارد. جریان آب در تامین غذا برای پرورش گسترده نیز اهمیت دارد. اما جریان های بیش از حد ، روی قفس ، ساختمان نگهدارنده و مهارها، بارهای پویا وارد می کنند. و بر رفتار ماهیان اثر منفی می گذارند و باعث اتلاف غذا در قفس های نیمه متراکم و متراکم می شود. همچنین جریان های با سرعت بالا در تغییر شکل اسکلت کپورهای پرورشی در قفس بی تاثیر نیست.